Let op!
Deze stamboom is overgezet naar de nieuwe omgeving(Mijn Stamboom Online), waarschijnlijk kan je deze vinden op
www.andredenhaan.mijnstamboomonline.nl.
Alle wijzigingen welke op deze (oude) omgeving worden gedaan zullen niet meegenomen worden naar de nieuwe omgeving.
Bronnen:
M. van Baarsel, Van Aardappelmarkt tot Zwijndrechts Veerhoofd. De straatnamen van de historische binnenstad van Dordrecht (Hilversum 1992)
M. Balen, Beschryvinge der stad Dordrecht (Dordrecht 1677)
H.A. van Duinen, Een Augustijnenklooster van aanzien. Conventus Sancti Augustini Dordracensis 1275-1572 (Dordrecht 2010)
Leendert van der Es, Bombardement van Dordrecht in het jaar 1813. Een ooggetuigeverslag door Leendert van der Es, ingeleid en van commentaar voorzien door Pieter Breman. (Dordrecht 1985)
C. Esseboom en N.L. Dodde, Minerva Dordracena. 750 jaar klassiek onderwijs in Dordrecht (1253-2003), (Dordrecht 2003)
W. Frijhoff, Geschiedenis van Dordrecht van Dordrecht van 1572 tot 1813 (Hilversum 1996)
J. van Herwaarden e.a., Geschiedenis van Dordrecht tot 1572 (Hilversum 1996)
T. W. Jensma, De Grote- of onze Lieve Vrouwekerk van Dordrecht (Zwolle 1987)
R.A. Koman, Beeh ... ! Groot Dordts volksverhalenboek (Bedum 2005)
A. Nelemans, Hic conditur. De graven van de Nieuwkerk te Dordrecht (Amsterdam 2006)
W.M. van der Schouw, Dese heerlicke Stad. Een zeventiende-eeuwse kroniek van Dordrecht, door Pieter Govertsz. van Godewijck (1593-1669) (Dordrecht 2006)
W. van Wijk, Dordrecht 40/45 (Zwolle 2014)
Gebruikte afkortingen:
OD: Oud-Dordrecht
1049: Volgens de overlevering werd graaf Dirk IV van Holland in 1049 in Dordrecht vermoord. "De graaf had op een toernooi van de bisschop van Luik per ongeluk diens broer gedood. Hij wist te ontkomen aan de wraakzuchtige Luikenaren en vluchtte naar Dordrecht, waar hij onmiddellijk alle handel op Luik verbood en de Luikse en Keulse koopvaardijschepen in brand stak. De bisschop op zijn beurt bracht vervolgens een groot leger op de been, dat, geholpen door het ijs en enkele afvallige burgers, de stad 's nachts kon binnenvallen. In een nachtelijk straatgevecht moesten de Luikse soldaten het onderspit delven. De plek waar deze slag plaatsvond wordt ook wel de "moordhoek" * of "moordkuil" genoemd. ... Toen Dirk IV de volgende morgen op een wandeling het slagveld nog eens in ogenschouw wilde nemen, werd hij volgens de verhalen vanuit het huis "Hollant", tegenover de Gravenstraat ..., geschoten in zijn dij. Een vergiftigde pijl maakte in het straatje een einde aan zijn leven. Het verhaal over de moord vanuit [het huis "Hollant"] ... tegenover de Gravenstraat lijkt te zijn verzonnen omdat het pand pas in 1304 werd gebouwd. In 1049 was de havenzijde van de Wijnstraat nog niet bebouwd." Andere bronnen echter beweren dat een pijl van een Luikenaar de graaf trof toen hij wandelde door het hof achter zijn huis "Henegouwen", dat gestaan zou hebben aan de oever van de Merwede. (Koman, o.c., p. 73 e.v.)
* "Op de hoek van de Lange Breestraat en het Bagijnhof was een pleintje dat de naam Moordhoek droeg. Balen en anderen voerden die naam terug op een verschrikkelijke slag die graaf Dirk IV hier in 1049 geleverd zou hebben. In dat jaar bestond Dordrecht nog niet. Waarschijnlijker is dan ook, dat de naam ontleend is aan een huis de Moordkuil dat hier stond. Of die naam herinnert aan een moord, is niet na te gaan." In 1563 wordt een huisje vermeld, staande in de Moordhoek "ende is dat middelste naest die moertcuijll". (Van Baarsel, o.c., p. 80-81)
Standbeeld van Dirk IV bij de Varkenmarkt.
ca. 1122: "In een oorkonde, die voorgeeft uit het jaar 1064 te zijn, wordt een aantal gebieden in deze streek genoemd. Eén ervan heeft als gedeeltelijke begrenzing 'Thuredrith cum capella noviter constructa'. Aangenomen dat er geen sprake is van het gelijknamige riviertje *, staat hier dus dat in Dordrecht onlangs (noviter) een kapel werd gebouwd. In deze kapel de voorloper van de Grotekerk te zien, ligt voor de hand. Uit een kritisch onderzoek was al gebleken dat de oorkonde niet in 1064, maar in de jaren 1121-1122 was opgesteld. Kort vóór die tijd zou de kapel dus zijn gebouwd, hetgeen door de recente opgravingen in het hoogkoor wordt bevestigd. Wanneer de kapel is afgebroken en door een groter gebouw vervangen, blijft vooralsnog onduidelijk. De geschreven bronnen laten ons in de steek en opgravingen moesten voor herstelwerkzaamheden wijken. Eerst na 1200 wordt de Dordtse kerk als instelling weer vermeld." Omtrent de stichting van de kerk ontstond in de 15de eeuw de legende van Sint Sura. "Matthijs Balen gaf in zijn 'Beschryvinge van Dordrecht' (1677) zijn lezing van [de] legende: Sieuwertje [Sura], een Dordts meisje, zou in het verre verleden zich geroepen hebben gevoeld de bouw van de kerk uit eigen zak te betalen. Zij bezat slechts drie muntjes, waarvoor drie werklieden ingehuurd konden worden. Na enige tijd verlangden deze lieden opnieuw betaling. Sieuwertjes beurs was inmiddels op miraculeuze wijze weer met eenzelfde bedrag gevuld. In de veronderstelling dat zij rijk moest zijn, vermoordden de werklieden het vrome meisje. Zij werden ter dood veroordeeld, maar Sieuwertje herrees en verkreeg hun vrijlating. Waarna de werklieden, diep onder de indruk van dit wonder, weer aan het werk togen en de kerk voltooiden. Op de plaats van de moord ontsprong sindsdien een bron van geneeskrachtig water, die volgens Balen nog in zijn tijd te bezichtigen viel. Deze Sura, die lokaal als heilige wordt aangemerkt maar van hogerhand nimmer officieel erkenning heeft gekregen, komt alleen voor in een laat-vijftiende eeuwse Sacraments processie." (Jensma, o.c., p. 11)
* Op 15 okt. 2016 deden archeoloog Mark Drost en Geuch de Boer van onderzoeksbureau RAAP een bijzondere ontdekking. Bij archeologisch boren bij de Grote Kerk vonden zij sporen van het riviertje de Thuredrith, dat in de middeleeuwen op die plek moet hebben gestroomd. Daarmee was het bestaan van het riviertje, dat alleen uit historische bronnen bekend was, eindelijk bewezen. (AD Drechtsteden, 17 okt. 2016, p. 3)
Sint Sura met haar attributen, een vismes en een palmtak (foto: Regionaal Archief Dordrecht)
ca. 1260: Maria van Leuven verblijft regelmatig op haar weduwengoed Dordrecht. "Als oudste en broerloze dochter van hertog Hendrik I van Brabant en Mathilde van Boulogne, zag het er volgens het Brabants erfrecht lange tijd naar uit dat Maria haar vader zou opvolgen.] Dit maakte haar tot een begeerde bruid en een pion in de strijd tussen de Welfen en de Staufen. In 1198 werd Maria uitgehuwelijkt aan Otto van Brunswijk, die door de Welfen was aangeduid als hun kandidaat-keizer. Terwijl de pauselijke toestemming aansleepte (Maria en Otto waren in de verte verwant), toonde Filips van Zwaben zich een te duchten rivaal van Otto. Hertog Hendrik I kreeg twijfels, besloot af te wachten, en liep in 1204 over naar het Staufische kamp. Maria brak nu met Otto en verloofde zich met koning Frederik van Sicilië, maar paus Innocentius III stak een stokje voor deze koerswijziging; om de eerste verloving met Otto af te dwingen, bedreigde hij hertog Hendrik zelfs met excommunicatie. In deze patstelling bleef Maria ongetrouwd. Haar rol leek uitgespeeld toen de geboorte van twee broers haar achteruit schoof in de erfopvolging en haar eerste verloofde Otto IV op 22 juli 1212 in het huwelijk trad met Beatrix van Zwaben, de dochter van zijn in 1208 vermoorde rivaal, die zo keizerin werd. Maar Beatrix stierf drie weken later en keizer Otto – die in Frederik II een tegenkoning had gekregen – zocht terug Brabantse steun door zijn trouwplan met Maria te heractiveren. Zo kwam het dat de 24-jarige Maria op 19 mei 1214 alsnog met keizer Otto huwde in de Sint-Servaaskerk te Maastricht.
Lang kon de kersverse keizerin er niet van genieten. Tegenkoning Frederik provoceerde haar echtgenoot tot deelname aan de Frans-Engelse Oorlog, waarna het keizerlijke leger in de Slag bij Bouvines vernietigend werd verslagen door koning Filips II van Frankrijk, nauwelijks twee maanden na het huwelijk. De buitgemaakte keizerlijke adelaar zond Filips naar Frederik, nota bene Maria's vroegere verloofde. Otto en Maria trokken zich terug in kasteel Harzburg te Braunschweig. Volledig op een zijspoor, werd Otto op 5 juli 1215 in de praktijk afgezet. Na zijn dood in 1218 keerde Maria terug naar het hertogdom Brabant.
Haar vader Hendrik I regelde opnieuw een politiek huwelijk voor zijn inmiddels 30-jarige dochter. Zij trouwde in 1220 met de 45-jarige graaf Willem I van Holland, een belangrijke bondgenoot voor hertog Hendrik I. Een Luiks kroniekschrijver zag hierin een 'ongelofelijke vernedering' voor de voormalige keizerin. Maria en Willem hadden geen kinderen. In 1222 werd Maria opnieuw weduwe.
Zij keerde na verloop van tijd weer terug naar het hertogdom Brabant, maar verbleef ook van tijd tot tijd op haar weduwengoed Dordrecht. Na de dood van haar vader in 1235 verkreeg zij de heerlijkheid Helmond en het goed Miskem, in de buurt van Leuven. Maria vestigde zich in het eerste kasteel van Helmond, 't Oude Huys. Uit verschillende oorkonden is gebleken dat Maria zich intensief bezighield met de ontwikkeling van Helmond. Met name de stichting van de Abdij van Binderen, in 1244, hield haar bezig. Maria zorgde ervoor dat de abdij in 1246 formeel werd opgenomen in de cisterciënzer orde.
Maria vormde in haar burcht naar alle waarschijnlijkheid een centrum van cultureel en hoofs leven. Archeologische vondsten bewijzen dit. Haar invloed binnen de hoofse literatuur komt duidelijk naar voren in verzenepos Demantin van Berthold van Holle. Ook zijn er aanwijzingen dat Maria de Duitse dichter Wolfram von Eschenbach heeft begunstigd. In diens epos Parzival is de episode over de Zwaanridder en de ongehuwde hertogin van Brabant duidelijk geïnspireerd op Maria's perikelen.
De laatste jaren van haar leven verkeerde zij regelmatig in Dordrecht en Miskem. Of zij regelmatig in Helmond verkeerde is niet duidelijk. Maria van Brabant overleed in 1260 en werd naast haar moeder in de Sint-Pieterskerk in Leuven begraven." (Wikipedia)
Graf van Maria van Leuven en haar moeder Mathilde in de ST. Pieterskerk te Leuven.
1271: graaf Floris V van Holland verleent Dordrecht het recht om een gracht te delven ten einde "hunne stad te sterken". Die eerste stadsgracht is niet meer zichtbaar, maar het verloop is bekend (van de Suikerstraat naar de Spuistraat, langs de Elfhuizen naar het Bagijnhof, dwars door de Vriesestraat, Kolfstraat en Nieuwstraat via de Augustijnenkamp, dwars door het Steegoversloot, de Heer Heyman Suysstraat, achter het kerkhof van de Nieuwkerk langs naar de rivier). Het recht werd door de graaf in 1284 bevestigd. Wanneer de parochieschool van de Grote Kerk precies gesticht is, is niet met zekerheid te zeggen. Esseboom gaat er van uit, dat de school al in 1253 bestond en misschien al veel eerder is ontstaan. "Op grond van de archeologische vondsten is het aannemelijk dat de parochieschool van de Grote Kerk van een vroegere datum is dan het midden van de dertiende eeuw." (Esseboom/Dodde, o.c. p. 22 en noot 6, p. 28 en 29)
1275: volgens Matthijs Balen, die zich baseert op een ongedrukte stadbeschrijving van mr. Herman Oem, welke helaas is verloren gegaan, is in 1275 het Augustijnenklooster te Dordrecht gesticht. Dat kan heel wel juist zijn, aangezien in de oudste stadrekeningen (nl. over de jaren 1284/1285) van Dordrecht de augustijnen al worden genoemd:
"Item Janne Putocke 1 lb [pond] vander augustinen weghen dat men heme gaf in alemoesene ..." (Van Duinen, o.c., p. 57) Het klooster werd gebouwd op een open erf, gelegen in het blok Voorstraat, Steegoversloot, Nieuwstraat en Augustijnenkamp. Op het gebied ten oosten van het klooster werd een kloostertuin aan gelegd. Over de kloostergebouwen uit de dertiende en veertiende eeuw is weinig bekend. "In de eerste helft van de vijftiende eeuw vonden volgens een akte van 9 april [1443] ... een verbouwing van het klooster en een uitbreiding van de kerk plaats. ... Voor de bouw maakten de augustijnen gebruik van bouwmateriaal van de in 1421 verdronken kerk van Eemkerk. ... De kloosterkerk, waarvan de bouw omstreeks 1440 aanving, verving de oude éénbeukige kerk. Het koor en het schip van de nieuwe kerk zijn waarschijnlijk gebouwd op de funderingen van de oude kerk. Gescheiden van het schip door een arcade met natuurstenen zuilen met koolbladkapiteel werd een smallere zijbeuk gebouwd. ... Kort na de voltooiing van de kerk werden er tegen de zuidmuur van de zuidbeuk vier kapellen gebouwd", die vanuit de kerk te bereiken waren door grote spitsboogvormige doorgangen. Het waren de familiekapellen van de regentengeslachten Schrijver (1488), Van Drenckwaert (twee kapellen, die in 1647 zijn samengevoegd), en Queckel (ca. 1460, later bezit van de familie Van Beveren). In 1512 brak brand in het klooster uit. De kerk werd niet ernstig beschadigd, maar de schade aan de kloostergebouwen is waarschijnlijk tamelijk groot geweest. Het klooster werd herbouwd. Van de oorspronkelijke gebouwen (kerk, kloostergang, cellen van de kloosterlingen, winterrefter en zomerrefter met dormitorium en kelder) bestaan alleen nog de kerk en de zomerrefter met genoemde toebehoren. Achter de kloostergebouwe lag de kloostertuin, die werd omsloten door een gracht. De tuin bestond uit een kruidentuin, een moestuin en een boomgaard. De vier huisjes aan de voorgevel van de kerk (Voorstraatzijde) werden in 1640 afgebroken. In de kerk werd ook begraven. Bij de restauratie in 1994 kwamen bij het wegbreken van de vloer grafzerken te voorschijn, waarvan enkelen uit de zestiende eeuw stammen. De oudste is die van Jan van Dueren, die in 1523 overleden is. (Van Duinen, o.c., p. 59-69)
De omtrek van het Augustijnenklooster (links de Augustijnenkamp, rechts de kerk aan de Voorstraat, boven de Nieuwstraat, onder het Steegoversloot).
april 1290: de graaf van Holland (Floris V) verleent de stad vrijdom van het vermeten van zout en koren en staat de poorters van Dordrecht toe "dat si eweleke vortwaerd meer die ghifte van der scole in Dordrecht ende van der costerien aldaer selve gheven moghen daer sij willen ende dien sijre gonnen ende al dat recht dat wij [de graaf] hadden in den steeninen thorn [de Vuilpoort] jeghens dat kerchof dat scelden wij tote onser voorseiden portre behoef vri ende quite ..." Bovendien wordt de poorters toegestaan de erven bij de Oude Haven te bebouwen. De Oude Haven verdeelde de stad in twee gedeelten en liep van het Groothoofd tot aan genoemde "stenen toren". (Esseboom/Dodde, o.c., p. 22-23)
6 nov. 1299: Dordrecht krijgt van graaf Jan I van Holland en Jan van Avesnes, graaf van Henegouwen, het stapelrecht, d.w.z. "de marct van allen coepwaerliken ghoede dat de Marwe of de Lecke neder comt ... eist in wine, eist in corne, eist in houte ... te vercoepene ende te coepene". De term stapel komt overigens pas voor in een oorkonde van 1355. "Met dit privilege bevestigden graaf Jan van Holland en Zeeland en ... Jan van Avesnes [korte tijd later als Jan II diens opvolger als graaf] de vooraanstaande positie van Dordrecht in het graafschap. In het stuk staat dat het stapelrecht een beloning betrof voor door Dordrecht aan de grafelijkheid bewezen diensten met als uitgangspunt dat de stad die diensten ook in de toekomst zou blijven leveren. ... Het stapelrecht hield in dat alle goederen die langs de Lek en de Merwede werden aangevoerd in Dordrecht op de markt moesten worden gebracht. ... Door de stapel werd Dordrecht een knooppunt van handelsactiviteiten met alle voordelen van dien voor de stad. De grafelijkheid profiteerde dankzij de in Dordrecht geconcentreerde tolheffing. Ook andere stedelijke activiteiten leverden de grafelijkheid inkomsten op, zodat zonder meer kan worden beweerd dat het verlenen van de stapel zowel de stedelijke als de landsheerlijke belangen diende. (J. van Herwaarden, o.c., p. 78 e.v.)
1348-1351: "Over de pest in Dordrecht tijdens de jaren van de Zwarte Dood ... is nauwelijks iets bekend. Wel wordt beschreven dat een groep flagellanten uit Dordrecht naar Doornik is gegaan. De flagellanten waren groepen fanatieke gelovigen die zichzelf geselden om boete te doen en zo gespaard wilden worden." (H. Burger, De Pest en de heilige Rochus in Dordrecht, OD 2002, nr. 1, p. 51)
Flagellanten.
1457: "Op 28 juni 1457 ... brak er in de stad een brand uit, die vele, grotendeels houten huizen langs de Voorstraatshaven met de grond gelijk maakte. De werkelijke omvang van de brand laat zich slechts bij benadering vaststellen. ... Ook [de Grote Kerk] ... liep van de brand grote schade op, al lijkt het verhaal dat er na afloop alleen hier en daar nog een stuk muur overeind stond, schromelijk overdreven. Wel was in de kerk een enorme ravage aangericht. Het kapittel zag zijn archief, dat in kisten ergens in de kerk was opgeslagen, geheel in vlammen opgaan. ... Wat verder nog aan kerkelijke kunst en archieven verbrand moge zijn, in elk geval niet de splinter van Christus' kruis op Golgotha, die een reislustige Dordtenaar, Claes Scoutet, de kerk als relikwie had geschonken. ... [Tijdens de brand van 1457 bleef dit zogenaamde Heilige Hout ongeschonden.] Het volgend jaar stelde het stadsbestuur ter nagedachtenis een Heilig Houtsprocessie in. * Enkele weken na de brand beraadde het stadsbestuur zich in overleg met kerkmeesters en kanunniken op de middelen tot herbouw. Resultaat hiervan was een wekelijkse collecte van een jaar, waarop men kon intekenen. Ook de ambachtsgilden werden ingeschakeld en verkregen vrijstelling van zekere belastingen voor hun arbeid aan de kerk, alsmede een subsidie voor herstel van hun vernielde altaren. Nog in 1464 spaarden de wantsnijders jaarlijks per persoon een gulden, waarvan het dak van hun Ponciaanskapel werd gerepareerd. In hetzelfde jaar verrichtte een glasmaker zijn werk en kreeg de vloer een opknapbeurt. Het altaar was al in 1462 in orde gebracht, maar het heeft nog tot 26 augustus 1472 geduurd alvorens de Utrechtse wijbisschop voor de hernieuwde wijding overkwam. " (Jensma, o.c., p. 27)
"Het Hout van't Kruys (welk de Roomsche Kerke H. Hout noemd, volgens de Legende daer van zijnde) is wederom beproeft in't Jaer van [1457] ... doe Verbrande de Groote Kerck ... ende het Verbrande al wat inde Groote Kerck was, Uuytgenomen Steen en Izer ... ende die Voet ende alle dat Geen daer dat H. Hout in Besloten was, verbrande off smelte, dan alleen dat H. Hout, alsmen noch sien mach, dat Onthielt Godt, by sonderlinge ende Wonderlinge Mirakel. (Balen, o.c., p. 108)
* "Hoe ernstig de gevolgen van de stadsbranden van 1332 en 1338 ook mogen zijn geweest, de meest ingrijpende stadsbrand is toch wel die van 1457 geweest. Toen het Adriaan ... Danckertszoon in de avond voor ... , 28 juni 1457, niet lukte een brandje in zijn huis aan de Kleine Spuistraat te blussen, sloeg de fik over en verbreidde het vuur zich over een groot deel van het stadsgebied van de Vuilpoort en de Grote Kerk tot de Visbrug en het Begijnhof. [Het vuur legde, volgens Balen, meer dan 600 huizen, toen meestal van hout en vele bedekt met riet, in as. Ruim twee jaar na de brand werd verklaard dat die was veroorzaakt door dat een stantvinck (een opstaande balk ter ondersteuning) tegen de schoorsteen van een belendend perceel was opgesteld, waardoor het vuur makkelijk van het ene naar het andere huis kon overslaan.] Bovendien werd de beschoeiing langs de Nieuwe Haven door het vuur verschroeid en vielen onder andere de Grote Kerk. de hal (waarmee waarschijnlijk de vleeshal wordt bedoeld), het SintJacobsgasthuis en het Sacramentsgasthuis aan de vlammen ten offer. ... In zijn verslag wijst Aeneas Sylvius Piccolomini - later paus Pius II - zowel op de nalatigheid waardoor de brand zo om zich heen heeft kunnen grijpen als op de vele wonderen die toen waren geschied, maar waarvan de waarde vooralsnog niet kon worden bevestigd. Het belangrijkste was het behoud van Heilig Hout in de Grote Kerk. Dat Heilig Hout was een stukje van het kruis van Christus dat in het begin van de vijftiende eeuw aan de Grote Kerk was geschonken door Claes Scoutate, een Brugs burger van Dordtse afkomst. ... Op 3 juli [1457] vond de deken van het kapittel het kostbare reliek ongeschonden in de puinhopen van de kerk. Dat mirakel was een het begin van een lange reeks wonderen, van genezingen tot reddingen van schepen in nood. De verering voor het reliek kreeg zo'n populariteit dat de inkomsten daaruit een grote stimulans voor de restauratie van de Grote Kerk hebben gevormd. ... Een jaar na de brand werd besloten jaarlijks ... een processie te houden ter herinnering aan de brand en het wonder van het Heilig Hout, de Kleine Ommegang, zo genoemd ter onderscheiding met de Grote Ommegang die de brand van 1338 in herinnering hield." (Van Herwaarden, o.c., p. 166 e.v.)
Na de Hervorming (1572 in Dordrecht) verbood men de processie. Deze werd pas in 2013 weer toegestaan. De processie gaat sindsdien ieder jaar van de Grote Kerk naar de St. Antoniuskerk aan de Burgemeester De Raadtsingel.
Processie van het Heilig Hout
1481: "Int Jaer 1480 Als op dese tijt Heer Jan van Egmont, die daer na d'eerste Grave wiert, diemen uyt smaetheyt Mancke Jan noemde, om dat hy wat manck ging, dese lagh te Gorrichom als Casteleyn, tegen den aenloop der Geldersen, & by hem hebbende de Cabbelausche ballingen van Dordrecht; soo werden hem aengebracht, dat Adriaen Jansen [Westfaling], Schout van Dordrecht, eenige schandelicke woorden tot synen nadeel gesproken hadde, waerop de Heer van Egmont onboodt, dat hy syn Stede wel bewaren soude: alsoo hy van meeni[n]ge was tot Dordrecht te comen, by schonen dage, & niet by nacht, & doen hem reden geven, van't gene hij hem naegeseijt hadde. Dan de Schout dat in de wint salende, werde de Stadt qualicke bewaert. Heer Jan van Egmont dede heymelick toe maken twee lange Maes schepen, geladen met rys, daer onder in lagen ontrent 150 Engelschen , onder Capiteyn Sir Thomas Aurtis, & voorts eenige andere knechten. Hadde noch by hen Jonchr. Anthonis B[astaard] soone van wijlen Philips, Hertoge van Brabant, Jonchr. Michiel, Heeren Jans jonger Broeder van Bergen op Zoom, Otto van Egmont namaels Heere van kenen burgh & veel ballingen vande Cabeljausche Parthye, die sedert het Jaer [14]77 vyt Dordrecht geweken waren, onder anderen Saris van Slingelant Sarisz. Gingen 's avonts den 5 April 1481, schepe, en quaemen 's morgens ten seven uyeren te Dordrecht voor 't groot Hooft, gelyck of se de oude haven hadden willen in varen. Den een schipper Jan Matthyssen was te Dordrecht wel bekent & gevraeght synde vanden schout, die doen daer op 't Hooft was, wat hy geladen hadde, gaf tot antwoorde Rys, & alderley goet, dat ick haest sal lossen. De Schout inde Stadt gegaen synde, werde de lose gegeven, die was, Vierjarigh rijs, ryst op in godes naem, ende daer mede de verborgene Soldaten oprysende , syn snellick wel gewapent de Stadt ingeloopen, hebbende elck een witte neusdoeck om den armen, quamen al voort Stadhuys, dat boven op de Tolbrugge stont, eer sy wederstant vonden. De overste vande Stadt dit vernemende, brachten de Borgers terstont inde wapenen & trocken haer vyanden tegen om de selve wederom vvt te slaen. De Borgemeester Gillis Adriaensen hadde vvt haesticheyt in plaets van een helmet, een copere pot op syn hooft geset & komende geloopen tegen Heer Jan van Egmont, seyde hem Mancke Jan wat maeckt ghy in myn Stadt? Dan werde daer op, met den Onder Schout verslagen het welcke de moet de verliesen, soo dat elck vluchte, & om een goet heencomen sagh. De Stadt aldus vermeestert synde sont Heer Jan van Egmont terstont een bode, aen Heer Philips B[astaard] van Brabant, capiteyn van Rotterdam, om drie of vierhondert knechten, die over den geluckigen aenslagh synde verwondert, hem by na al de knechten bestelde, die hy hadde, van welckers compste Heer Jan seer verblyt was, & en nu gesterckt synde, dede hy gevangen setten meer als twee hondert Borgers vande Hoeksche partije, beneffens Adriaen Jansen Schout & Dirck Govertsz. van Beaumont [burgemeester aug. 1477, aanhanger van de Hoeksche partij.] ... De Eerts-hertoge [Maximiliaan van Oostenrijk, echtgenoot van Maria van Bourgondië] ondertusschen van Breda te Dordrecht comende, veranderde den 28 April de Wet, & koos andere negen Schepen[en], & Vyf raden, hoewel den tijt net om en was, & eerst den 29. September behoorde geschiet te syn, volgende de nieuwe hant vest, gegeven int Jaer 1477. Saris van Slingelandt, werde doen vereert met het Schoutampt, Jacob Damissz van Minnebeeck, die mede ballingh was geweest, & en hem soo langh te Heusden onthouden hadde, werde Borgemeester. Den gevangen Schout & Borgemeester syn in den Hage gevoert, en aldaer by haer partydige Rechters ter doot verwesen & op den 8 Augusti onthalst. Alle de andere Hoeksche soo van Dordrecht, als van andere Steden syn den lande vyt gebannen." (Van der Schouw, o.c., 28r e.v.)
Jan III van Egmond en zijn vrouw
1482: "Int Jaer 1482, hadden de ballingen van Dordrecht, eenen aenslagh op de Stadt Dordrecht met hulpe van die van Vtrecht, & quamen 800 sterck de Leck af, wel gewapent tot voor Dordrecht; dan alsoo het getije verloopen was, en konden sy niet aencomen, maer voeren de Maes op tot voorby Vlaerdingen, en haer voornemen wiert gesteuyt." (Van der Schouw, o.c., 29r)
1502: "Int Jaer 1502, Willem van Alblas, Heeren Jansz. Borgemeester synde werde opde straet inde Groote Kercks buurt van een priester uijt het geslacht vander Does, in Zuy hollant, door steken, om dat gelyck hy seyde, de Borgemeester hem een proces hadde doen verliesen, & dat hy sulcx oock pooghde te Hove, daer het gebracht was te wege te brengen. Hy werde gevangen, & ontwijt synde, voor het Stadthuys onthalst. Hierop is goet gevonden, dat de Borgemeesters, om buyten gevaer te syn, souden gevolght worden van Hellebaerdiers." (Van der Schouw, o.c., 30v)
1566: "Toen in 1566 de beeldenstorm dreigde, teekende Carel van den Eynde in zijn rekening aan: "Alsoo op Sinte Bartholemeusavondt [1566] ... seeckere destructie geschiede binnen der Grooter Kercke tot Dordrecht, te weetene, datter veele luyden heure tafereelen vuytte kercke haelden, ende overmits dat veele luyden vreesden, dat alle beelden in stucken ende gedestruweerd zouden geworden hebben, hebbe ick mede laeten vuythalen, om in bewaerdenender hand te houden de groote geschilderde taeffele van Jesus Outaer [in de Kapel van den Soeten Naem Jhesu], met noch het Cooperenwerck, maer, alsoo deselve destructie nyet voert en gonge, hebbe ick allen hetselve op 'sanderdaeghs op Sinte Bartholomeusdach op den middach weederomme in de kercke laeten doen, ende is 't selve geschied om beeters willen, ende om een erger daermede te verhoeden ... " Ook hier alsoo een bewijs, dat de Beeldenstorm in Dordrecht niet gewoed heeft." (J. L. van Dalen, De Groote Kerk (Onze Lieve Vrouwenkerk) te Dordrecht [Dordrecht 1927], p. 91-92)
Op 5 sept. 1566 schreef landvoogdes Margaretha van Parma aan het stadsbestuur van Dordrecht: "wij hebben ontfanghen uwer brieff van [30 aug. 1566] ... ende vuijten selffden verstaen tgoet ende neerstigh devoir bij uw lieden ghedaen soe van wachten ende waecken bij daghe ende nachte als goede ordonanciën ende verboden te maken ende onderhouden soe tot conservatie vande catholike religie ende sijne Maj. Hoechheyt [koning Filips II, heer van de Nederlanden] als tot bewaerenisse der steede dat als noch daer gheen niewichheden soe van spoliacie van eeninghe kercken cloesteren goetshuijsen ende capellen oft oock eenighe ruijminghe van beelden vuijt de kercken als van [predicatiën] van enighe sectarissen of van enighe andere oproerte aldaer off daeromtrent in uwen bedrijve geschiet ofte gevallen sijn gheweest welck ons seer leet is geweest om te horen". (H.A. van Duinen, Beeldenstorm in Dordrecht ?, in Dordrecht Monumenteel [internet], nr. 57 (okt. 2015), p. 21)
22 jan. 1568: er woedt een felle brand in de Nieuwkerk. "De Sint Jacobskapel [eigendom van de familie Van Slingeland, die er een grafstede had] brandde uit en werd niet meer herbouwd. Jan Doudijn schilderde rond 1570 in opdracht deze brand. De schilder heeft de kerk waarheidsgetrouw weergegeven, waardoor men nu in staat is, in combinatie met de opgravingen van 1942, een reconstructie van de kerk te geven van vóór 1568. ... De brand schijnt vrij kort gewoed te hebben, slechts anderhalf uur, maar is wel hevig geweest. Als we afgaan op het schilderij van Doudijn is het muurwerk blijven staan, en had de kerk betrekkelijk weinig schade. Uiteraard is wel de kap naar beneden gestort, wat ook blijkt uit de vele leien die tijdens de restauratie in 1983 teruggevonden zijn."
Twee grafzerken hebben de brand overleefd: die van Godefridus van Wessum en de zerk van Ocker Govertsz. van Liesvelt, die echter bij de opgraving in vele stukken is verbrokkeld. (Nelemans, o.c., p. 31)
Op het schilderij van Doudijn staat schout Adriaan van Blijenburg Adriaansz. afgebeeld, die vergezeld wordt door zijn piekeniers.
Men heeft er voor gekozen een gedeelte van de kerk te behouden en het schip inclusief het Heilig Kruiskoor af te breken. Dit laatste werd gedaan door de metselaars Willem Willemsz. en Thoenis Jansz., die hiervoor van de stad een bedrag van 85 gl. ontvingen. Op 17 nov. 1569 werd de kerk opnieuw ingewijd door Wilhelmus Lindanus, bisschop van Roermond, die een Dordtenaar van geboorte was. (Nelemans, o.c., p. 30-31)
1568: Jacob Claesz. Braet, schipper en Adriaen Ariensz. "cooman", als dekenen van het St. Anthonis-altaar [gesticht in 1433, met een broederschap, zich ten doel stelde behoeftigen te ondersteunen] in de Nieuwkerk, maken een inventaris "van seeckere perceelen van goederen, dewelcke totten selven altaer competerende is", van rentebrieven, geld etc. en van ornamenten en misgewaden, die overgebleven zijn na de brand van de Nieuwkerk op 25 jan. 1568. (J.L. van Dalen, Geschiedenis van Dordrecht, deel II (Dordrecht 1936), p. 712)
25 juni 1572: de Oudraad van Dordrecht opent de Vuilpoort voor de geuzen onder leiding van Bartholt Entes van Mentheda. "Hij had partij gekozen vóór de Opstand en vóór Oranje, tegen het wettig gezag van Filips II. Deze beslissing van het stadsbestuur lag niet voor de hand, omdat het tot dan toe trouw was gebleven aan het wettig gezag. Die trouw lag geheel in de lijn van de traditionele politiek van Dordrecht, dat ter bescherming van zijn privileges, met name het stapelrecht, nauw samenwerkte met de graaf van Holland." De geuzen veroverden op 1 april Den Briel en ander Hollandse steden, "en konden vrijelijk hun gang gaan op de Zuid-Hollandse wateren. Dordrecht ondervond veel hinderen van hun activiteiten die de handel sterk belemmerden. De Spaanse troepen onder leiding van stadhouder Bossu waren te zwak om effectief weerstand te bieden en konden ook lang niet altijd rekenen op de steun van gezagsgetrouwe steden zoals Dordrecht. Dat bleek toen aan Bossu, met zijn troepen verdreven uit Den Briel, de toegang tot de stad werd geweigerd. Burgemeester Arend van der Mijle en oudraad Cornelis van Beveren wilden de rust in de stad bewaren. De burgerij was bevreesd dat de Spanjaarden troepen met geweld de tiende penning gingen invoeren. … Bossu kwam de stad niet in en vertrok naar Rotterdam. … In de loop van juni voeren de watergeuzen richting Dordrecht en gingen bij Papendrecht voor anker. Nu bleek dat ook de Oudraad geen gesloten blok vormde. De in Geneve opgeleide Adriaan van Blijenburg maakte in de Oudraad, tot grote ontsteltenis van de anderen, bekend dat hij in rechtstreeks rechtstreeks contact stond met de Prins. Ondertussen waren er contacten tussen Dordtse schippers en de geuzen … Wat de Oudraad vond was inmiddels niet zo belangrijk meer: niet alleen bestormde de bevolking het stadhuis om zo haar wil aan de Oudraad op te leggen, ook de schutterij volgde de bevelen van de schout niet meer op." (Frijhoff, o.c., p. 15 e.v.)
juli 1572: "Vermoedelijk op initiatief van [Willem van] Oranje schreef Dordrecht ... tegen 15 juli [1572] een vergadering van de Staten van Holland uit. Op deze vergadering [die gehouden werd in de refter van het Augustijnenklooster, thans de Statenzaal in het Hof], die pas de 19e geopend werd, verschenen Jacob van Wijngaarden uit de ridderschap, Arent van Duvenvoorde als vetegenwoordiger van Lumey [opperbevelhebber van de vloot der watergeuzen], en afgevaardigden van Dordrecht, Gorkum, Oudewater, Gouda, Leiden, Haarlem, Alkmaar, Hoorn, Enkhuizen, Medemblik, Edam en Monnikendam, en namens Oranje Marnix van Sint Aldegonde. Deze vergadering erkende zonder moeite Oranje als stadhouder van Holland, Zeeland en Utrecht, zoals hij dit voor zijn vlucht in 1567 was geweest en zegde hem alle steun toe. De Staten beloofden zonder Oranje geen overeenkomst met de koning of enige van zijn vertegenwoordigers aan te gaan, zodat de tegenstander geen kans zou krijgen het verdeel en heers toe te passen. (Opstand en onafhankelijkheid. Eerste Vrije Statenvergadering Dordrecht 1572 ."[Catalogus tentoonstelling in de Augustijnenkerk 29 juni-8 okt. 1972], p. 23)
Het Hof
1621: nadat de laatste moeder-overste is overleden, wordt het Bagijnhof als instelling opgeheven en de gebouwen van het Bagijnhof gesloopt om plaats te maken voor een nieuw te bouwen Oude Vrouwenhuis, eveneens een hofje bestaande uit huisjes rondom een binnenplaats. Dit bouw van dit huis wordt voltooid in 1624 met de oprichting van een Bentheimer zandstenen poortje dat toegang geeft tot de hof. Jan Adriaensz. Vermeulen krijgt de opdracht om het poortje te maken, maar het is heel wel mogelijk dat hij het aan beeldhouwer Gillis Huppe uitbesteedt. Het poortje is uitgevoerd in renaissance stijl (ca. 1550-1630). Op het hoofdgestel zitten twee leeuwen met de wapens van Holland en Dordrecht. In het medaillon tussen de leeuwen staat een beeldje van een oud vrouwtje met in haar ene hand een stok en in de andere een karbiesje. Boven de ingang staat, in steen gehouwen, een toepasselijk gedicht van Jacob Cats. De instelling werd wegens geldgebrek in 1799 opgeheven. Het poortje heeft lange tijd in het gemeentelijk depot opgeslagen gestaan (vanaf 1970), maar in 2000 werd het in ere hersteld en staat nu tussen de Berckepoort en de Statenschool in de Hofstraat. (J. Koonings, De Oude Vrouwenpoort, OD 2002, nr. 2, p. 26 e.v.)
(foto: www.fokkografie.nl)
1 mei 1623: de staatsman/dichter Jacob Cats wordt pensionaris van Dordrecht. Hij huurt van Andries Vervorst (Van der Vorst) een huis in de Hoge Nieuwstraat: 9 nov. 1633: Andries van der Vorst, rentmeester van het Oudemannenhuis te Dordrecht, verbindt t.b.v. de vaders en regenten van dat Oudemannenhuis, twee huizen, het ene in de Hoge Nieuwstraat, bewoond door mr. Jacob Cats, raad en pensionaris van Dordrecht, staande tussen 's herenstraat en het huis van kapitein Willem Willemsz., en het andere, genaamd "den Vergulden Cop", staande tegenover de Vleeshouwersstraat tussen het huis van de erfgenamen van Mariken Woutersdr. en het huis van Catalijn NN. (A. Balm, E. Belderok, J. W. Boezeman, Het Dordtse Catshuis, OD 2002, nr. 2, p. 21)
1672
Oproer na de Franse inval in de Verenigde Nederlanden:
ORA Dordrecht inv. 1626, f. 7: op 8 mrt. 1677 verklaart Johan Hallincg, oud-burgemeester van Dordrecht, "hoe dat in den jaere 1672 desselfs huijsinge geplundert, ende van sijne meuble goedren is ontrooft gewerden" en hij daarbij heeft verloren een rentebrief ten laste van de provincie Holland, inhoudende 1500 gl. kapitaal ofwel 60 gl. per jaar. Op een desbetreffend rekwest zijnerzijds hebben de Gecommitteerde Raden van de Staten van Holland op 21 dec. 1676 besloten, dat van die rentebrief een duplicaat zou worden gemaakt en dat die aan hem zou worden overgedragen, mits hij daarvoor een "reeële cautie" zou stellen. Hallincg heeft derhalve te dien einde verbonden het huis, waarin hij woont, staande in de Grotekerksbuurt omtrent de Lombardbrug tussen het huis van de vrouwe van Zwijndrecht en dat van Dirck Stoop houtkoper nomine uxoris.
4 dec. 1685: verklaring door Jacob Jansz. Schuttel, 53 jaar oud en Abraham Jansz. Bont, ongeveer 40 jaar oud, beiden arbeiders te Dordrecht, op verzoek van Maarten Abrahamsz. van den Branden, eveneens arbeider te Dordrecht. Zij getuigen, dat in 1672 [in juli of augustus, tijdens het oproer, dat volgde op de Franse invasie in het Rampjaar 1672], "ten selven dage, als wanneer het huijs van den heere out borgemeester Johan Hallingh binnen dese stadt wierde gespolieert, verweldight, ende geplundert (sonder nogtans dat sijlieden attestanten pertinent souden konnen seggen, wat dag het selve is geweest)", zij samen met Maarten van den Brande 120 tonnen turf hebben gedragen uit de turfschuit van Huijbert Jansz. van Bleijswijk naar het huis van Anthonij Buijs, veertigraad van Dordrecht, die toentertijd woonde in het huis van de Gevangenpoort [Vuilpoort] naast de Leuvebrug. Zij zijn daarmee bezig geweest van 's morgens 7 uur tot 's middags 3 uur, omdat in het huis de zakken turf 97 treden opgedragen moesten worden. Zij hebben alleen geschaft van 9 uur tot half 10 's morgens en zijn gedurende dat halve uur altijd samen met de rekwirant geweest. Na afloop van het werk, omstreeks 3 uur 's middags, zijn zij samen in de Suikerstraat een glaasje bier wezen drinken ten huize van de weduwe van Joost Corstiaensz., tot 's avonds 8 uur, zonder dat Maarten gedurende die tijd van hen weg is geweest, "veel min dat den requirant sig in, met of ontrent het spoliëren ofte plunderen van het huijs van voorsz. heere out borgemeester Hallingh soude hebben gemelleert ofte bemoeijt, of sulcx willen doen, te meer omdat deselve daadt bij de requirant en de attestanten te selver tijdt wierde verfoeijt en ten hoogste qualijk geoordeelt." (ONA Dordrecht inv. 446, f. 219 e.v.)
14 juli 1711: de Friese stadhouder Johan Willem Friso verdrinkt in het Hollands Diep bij de haven van Strijen Sas. Zijn lijk wordt naar Dordrecht gebracht om er gebalsemd te worden. Dat gebeurde in herberg "de Pauw" in de Wijnstraat. Nadat zijn ingewanden in de Nieuwkerk van Dordrecht waren begraven, werd de prins naar Friesland vervoerd, waar het gebalsemde lichaam pas ongeveer zeven maanden later in de vorstelijke Kapel van de Grote Kerk te Leeuwarden werd bijgezet. Het heeft al die maanden opgebaard gelegen in het paleis Oranjewoud bij Heerenveen. (C. Esseboom, Johan Willem Friso (2), teruggevonden in Oranjewoud, OD 2002, nr. 1, p. 24 e.v.)
Begraafboek Nieuwkerk Dordrecht 23 juli 1711: begraven het ingewandt van den prins van Vrieslandt uijt den Pauw
1807: "In 1807 heerste in Dordrecht een onbekende ziekte waaraan veel mensen stierven. Maar alleen in Dordrecht. In 'normale maanden' stierven in Dordrecht tussen de vijftig en zestig mensen. In juni 1807 schreef een gemeenteambtenaar 57 doden in. Een maand later was dat aantal opgelopen tot 80, in augustus 118 en in september 209. Daarna liep het aantal doden terug In twee maanden waren minstens 200 mensen aan de ziekte gestorven. Het vreemde was dat in andere plaatsen niet aan de hand was. … Vermoedelijk was de ziekte een soort influenza, met de kenmerkende griepverschijnselen, vaak zinkingskoortsen genoemd. Een vorm van malaria kan het ook geweest zijn. Toen de artsen eindelijk de zieken behandelden met kina (een medicinale plant uit Zuid-Amerka in plaats van met … zuiveringsmiddelen, verminderde het aantal slachtoffers." (Jaap Bouman, Dordt Eigen-Aardig, AD Drechtsteden 7 aug. 2018)
1813: "Het eerste daadwerkelijke verzet in Dordrecht [tegen het Franse bewind] in Dordrecht uitte zich op 22 april 1813 toen een aantal douanen (belastingambtenaren) op het punt stond naar IJsselmonde te vertrekken. Een massa mensen … verzamelde zich om hen heen en begeleidde hen, onder tieren, razen en het gooien van stenen, naar de pont buiten de Blauwpoort die hen naar Zwijndrecht moest brengen. Na het vertrek van de douanen richtte de volkswoede zich op de douanehuisjes, waarvan er vier in de stad stonden (bij de Blauwpoort en de Vuilpoort, bij Bellevue [Groothoofd] en aan de Riedijk); registers en andere papieren werden verscheurd, de huisjes vernield. Tot een opstand kwam het niet: met behulp van de nationale garde en de politie slaagden de maire en de sous-prefect erin de gemoederen te bedaren. Als gevolg van deze oproerigheden werden de overige douanen eind april bewapend met geweren en pistolen. …"
November 1813: "Berichten over de nederlaag van Napoleon bij Leipzig sijpelden Nederland binnen, evenals geruchten over de komst van de prins van Oranje uit Engeland Franse ambtenaren voelden de bui aankomen en begonnen hun boeltje te pakken. Op zaterdag 20 november overmeesterden Dordtse burgers een kruitschip, dat op weg was naar Gorcum." (Bombardement, p. 11-12)
"Na dat de Douanen, en alle de Ambtenaren in dienst van den keizer der Franschen, deze Stad vrijwillig verlaten hadden, zonder dat zij door ijmand, wie het ook zij, daarin gehinderd zijn geworden, noch daar toe genoodzaakt, zijn zij met zulke een allerijsselijkste overhaasting vertrokken, even als of hun de Vijanden, onze Verlossers, reeds op de hielen waren, zijnde den 19e November 1813". Op dezelfde dag werd een tussenbestuur gekozen, waarin enkele aanzienlijke burgers, zitting namen, o.w. mr. Johan Repelaar, de onderprefect van het arrondissement Dordrecht. In de nacht van 21 op 22 november arriveerden op de Veerdam te Papendrecht een aantal Franse militairen en douaniers (volgens Breman 250 man met twee veldstukken). "[D]aar komende vonden zij den Veerpont niet liggen, maar voeren met een volgeladen hoogaars over, ten einde in stilte de gem. veerpont weg te halen (die altoos des nagts aan de Dordsche zijde ligt) … dog dit wierd door den Nationale Schildwagt belet, van't piket, die buiten den Rietdijksche poort geplaatst was, met hun te zeggen dat hij hier van aan de Commandant der Stad zijnde de Heer Advocaat [mr. Matthijs] Belaerts * moest kennis geven, daar op deden zij twee schoten uit het klein geweer". De hoogaars vertrok met de Fransen weer naar Papendrecht, vanwaar zij de stad beschoten met "hauwitsers" [een soort mortiergranaten] "en met Kogels geschoten … Ze hebben omtrent een Uur op de Stad geschoten, en in dien tijd meer dan twintig schoten gedaan, zoo met het mortier, als met 't kanon, 't welk nogtans niemand het leven gekost heeft, als een Jongetje zwaar gekwetst, die zig aan't melkpoortje [bij de Riedijk] bevond, en de schade dien het veroorzaakt heeft, naar van't gevaar, is zeer gering geweest, … dog de schrik en ontsteltenis over de geheele Burgerij was ontzettend". Kogels kwamen neer in de Doelstraat bij de Kloveniersdoelen, in de Gravenstraat bij dr. Kist, het Steegoversloot, de Wijnstraat, de Vleeshouwersstraat bij de Groenmarkt, een in de Augustijnenkerk, het Siboriestraatje (tegenover de Boterbeurs bij de Gravenstraat), de Elfhuizen, buiten de Riedijk, in brouwerij "den Oranjeboom" bij de Beurs [thans Scheffersplein]. "Eindelijk is de voorgem. Commandant der Stad, met den koekebakker van Gulik der Nationale Garde met een hoogaars van't Melkpoortje, met een schuitenvoerder afgevaren naar Papendrecht in weerwil van 't gestadig vuren dat de franschen op de Stad deden; aan den Veerdam komende hielden zij dadelijk op met schieten, alzoo gem. Commandt. hun de reden vroeg, van die ongehoorde handelwijs, antwoorde de Commandt. der franschen, dat de Stad van Dordt. zig oproerig gedragen had, de fransche Vlaggen hadden weggenomen, de Hollandsche in de plaats gezet hadden, Oranje boven hadden geroepen, en nu gekomen was om de rust te herstellen, en te straffen voor die misdaden" (Bombardement, p. 15-20)
De overtocht van kolonel Beelaerts naar Papendrecht. (door J. Rutten)
* mr. Matthijs Beelaerts, geboren Dordrecht 10 jan. 1780, overleden ald. 28 dec. 1851, zoon van mr. Pieter Matthijs Beelaerts en Henriëtta Adriana van Vredenburch, trouwde 's-Hertogenbosch 31 juli 1804 Cornelia Charlotte Bichon, dochter van Cornelis Nicolaas Bichon en Johanna Maria Donker van der Hoff. (NNBW)
Om half 8 begaven President Repelaer en enige leden van het Tussenbestuur zich naar het Papendrechtse veer, waar zij met de Franse commandant overeenkwamen, dat de Fransen de stad zouden mogen inkomen. Daar komende "hebben zij zich geposteerd voor 't Stadhuis op 't plein met geladen kanon, en geweren". Op 23 nov. verlieten zij de stad weer. "De oorzaak van hunnen schielijke aftogt is op een gerugt dat 'er ontstond, dat 'er drie colonnen Pruisische en ander Troupen in aantogt waren, om de fransche uit Dordt. te verdrijven … Intusschen kwamen 'er dinsdag den 23e Novemb. 1813, inderdaad 100 a 110 Mannen Rotterdamsche vrijwilligers, om de Dortenaren ter hulp toe te schieten in deze Stad over Zwijndrecht aan …", die echter met de Fransen slaags raakten en zich genoodzaakt zagen zich terug te trekken. De Fransen, weer op de Veerdam in Papendrecht gekomen, begonnen op 24 nov. de stad opnieuw te beschieten. "Zij hebben omtrent 120 a 130 schoten op de Stad gedaan, zoo houwitzers [soort mortiergranaten] als kogels, twee stukken van een houwitzer zijn er bij mij Leendt. van der Es, in de Lijnbaan op de werf gevallen …" Het aantal van de beschadigde huizen werd berekend op 200 a 250. Bij het tweede bombardement kwamen kogels en "houwitzers" neer op de zogenaamde Steekoven op de vest, recht tegenover de Veerdam, op de Blazersvest, in de Prinsenstraat, het Steegoversloot, op het Bagijnhof, bij de Nieuwkerkstraat bij de Voorstraat, in de Groothoofdshaven, op de Voorstraat bij de Nieuwbrug, de Riedijk, het Nieuw Armhuis op de Vest, het Weeshuis, de Augustijnenkamp, op de Varkenmarkt, in het gewezen Vrouwenhuis op het Bagijnhof, bij het Melkpoortje, in de Wijnstraat, bij de bleker Bossij, in het haventje bij het Molenhoofd in de Lijnbaan, in de Kleine Spuistraat, op de Riedijk bij het Veststraatje, op het Nieuwkerkhof, door het Schuitenvoerdershuisje buiten de Riedijkspoort, tegen de toren van de Riedijkspoort, buiten de Riedijk, in de Arent Maartenshof op de Lindengracht, in de Heer Heymansuysstraat, tegen de Grote Kerk, tegen de molen Kijk over de Dijk op de Noordendijk, door de Lijnbaan, in de Suikerstraat, in de Wijnstraat bij de heer Onderwater, in de Prinsenstraat op de hoek van de Kalkstraat, in de Knolhaven, in de Houttuinen, in de Bom, op de Voorstraat bij de Nieuwbrug bij de heer De Roo van Westmaas, in het Steegoversloot bij de heer De Wit, over de Kerkstraat bij Jan de Wit winkelier, in de Gravenstraat bij De Haas mr. smid, in de Wijnstraat bij Gabrel, beneden de Noordendijk in het huis van de molenaar Schep, en de Stadsherberg buiten de Riedijkspoort. (Bombardement, p. 26-36)
De beschieting van Dordrecht werd in 2013 herdacht.
Aantal personen overleden aan cholera in Dordrecht in de negentiende eeuw:
1832 116
1833 139
1848 196
1849 364
1853 88
1854 59
1855 37
1859 148
1866 400
1867 91
(J.A.S.M. Olvers, Cholera en gemeentebeleid in Dordrecht in de negentiende eeuw [Dordrecht 1982], p. 14 en 25)
1856: de Lange Houten Brug over de Nieuwe Haven wordt vervangen door een ijzeren brug.
De Nieuwe Haven door J. Umbacht (ca. 1850)
"In 1855 was die Lange Houtenbrug in bar slechte staat. Repareren zou bijna net zoveel kosten als een nieuwe brug en daarom werd door de gemeenteraad op 6 juni van dat jaar besloten dat er een andere brug moest komen. Stadsarchitect G.N. Itz kreeg opdracht er wat mooiers van te maken. … De voortgang voor de bouw van de brug ging voorspoedig. Al binnen twee maanden had Itz de tekeningen klaar en twee weken later werden de sloop van de oude brug en bouw van de nieuwe brug aanbesteed. … L. J. Enthoven uit Den Haag mocht de brug bouwen voor 11.900 gulden. … Op 31 juli 1856 werd de Lange IJzerenbrug opgeleverd, zes maanden na de aanbesteding." (AD Drechtsteden 19 juni 2019)
1872: opening van de spoorbrug Zwijndrecht-Dordrecht
okt. 1902: "Ín oktober 1902 waren een week lang dagelijks in de Vriesestraat rellen. Het ging er soms hard aan toe. Er werd met stenen gegooid en bij winkelier Allemans, op de hoek van de Vriesestraat en de Sarisgang, werden ruiten ingegooid. Na een paar dagen wat terughoudend te zijn geweest, om de situatie niet te laten escaleren, trad de politie daarna hard op. Met de wapenstok en zelfs de sabel. De rellen waren begonnen door leerlingen van de burger
avondschool aan het Kromhout maar allengs gingen steeds meer mensen zich er mee bemoeien en verspreidden de ongeregeldheden zich door de stad. Er werden zelfs rijksagenten opgetrommeld om de orde te handhaven. ... Maar waarom gingen de jongeren al een hele week zo tekeer? ... Wel zeker was dat winkelier [Willem Allemans *] ... uit de Vriesestraat vaak het doelwit was. In een gemeenteverslag over het jaar 1902 werden een jaar later de rellen nog eens aangehaald. En uitgerekend daar stond de reden. Er hadden zich volgens het verslag 'eenige volksoplopen' voorgedaan in de Vriesestraat 'hetgeen werd toegeschreven aan de bevalling van eene dienstbode van een der bewoners dier straat, wiens zoon als de vader van het kind werd genoemd'. ... Winkelier Allemans had vijf kinderen: drie dochters, twee zonen. [Jannetje van der Veer, dochter van een overwegwachter bij een Dordtse spoorweg, werkte sinds 1901 als dienstbode bij Allemans. Jannetje beviel op 8 sept. 1902 van een dochter. Naam van de vader niet vermeld. Zij noemde het kind Philippina, hoogst waarschijnlijk naar Philip, de zoon van winkelier Allemans. De relschoppers zong volgens de Dordrechtse Courant steeds 'Flippie die gaat nooit verloren! en daaruit blijkt, dat ook zij Philip Allemans als de vader/dader beschouwden. (Jaap Bouman, De zoete wraak van Jannetje. (AD/de Dordtenaar 14 febr. 2018) De rellen hadden misschien ook een antisemitisch tintje: de familie Allemans was namelijk joods.
* Willem Allemans, geboren Dordrecht 21 juni 1847, koopman, Vriesestraat 45, Ned. Isr. (Bevolkingsregister Dordrecht 1860-1890, zoon van Hartog Allemans, vleeshouwer, en Johanna Soesman, trouwde Dordrecht 16 aug. 1871 Rozette Braadbaart, geboren Dordrecht 9 okt. 1848, dochter van Philip Braadbaart, koopman, en Johanna Witstein. Uit dit huwelijk o.a.:Philips Allemans, geboren Dordrecht 7 juni 1885
Het Dordtse politiekorps ca. 1903
Okt./nov. 1918: de Spaanse griep woedt in Dordrecht. Met ingang van 19 okt. moeten allen gemeentelijke lagere scholen en bewaarscholen een week lang gesloten blijven. Die termijn wordt al snel verlengd tot 4 nov. Sommige scholen bleven zelfs tot 11 nov. dicht. Normaal werden er per dag 2 a 3 aangiftes van overlijden gedaan, op 29 okt. waren er dat zelfs 25. In de maand oktober behoorde Dordrecht, na Almelo en Enschede, tot de steden met het hoogste aantal slachtoffers van de Spaanse griep. Eind november was de griep grotendeels uitgewoed in Dordrecht. In 1918 overleden er in Dordrecht 598 mensen meer dan in 1917, een aantal doden, dat grotendeels was toe te schrijven aan de Spaanse griep. Opvallend was dat er twee leeftijdsgroepen slachtoffer werden van de griep: jonge kinderen en twintigers en dertigers. (Dordt Eigen-Aardig, in AD Drechtsteden van 18 mrt. 2020)
Strenge winter van 1929
De winter van 1928/1929 is de boeken in gegaan als strenge winter. In februari was zelfs sprake van een Siberische kou. Dat komt doordat koude lucht van Nova Zembla ons land in een snel tempo bereikte. Er werden temperaturen bereikt die aanvoelden als -20 graden Celcius. Het was zo koud dat de Oude Maas dik en stevig genoeg was om met busjes overheen te rijden. Er waren veel vastgevroren schepen in deze periode en daarom werden er op 20 februari 1929 torpedisten ingezet. Dat zijn maritieme explosievendeskundigen. Zij probeerden, met behulp van dynamiet, het ijs op te blazen zodat de schepen vrijkwamen. Maar door de erge kou waren de explosies niet sterk genoeg en bleven de schepen muurvast zitten. )(https://indebuurt.nl/dordrecht)
mei 1940: "Even snel als de Moerdijkbruggen hebben de [Duitse] valschermjagers de Zwijndrechtse brug in handen. Parachutisten die aan de Zwijndrechtse kant zijn geland, hebben de brug al na een uur veroverd. Zij zijn beter bewapend dan de twintig man die de luchtdoelmitrailleurs bedienen. De brugbewakers aan de Dordtse kant hebben bovendien moeite om op de Duitsers te vuren: die kunnen zich verschansen achter de stalen binten van het brugportaal en de betonnen rand van het rijdek. Als drie manschappen van het Dordtse peloton zijn gesneuveld, geven ook deze verdedigers van de brug zich over. Toch is daarmee de strijd niet ten einde. Tot tweemaal toe wordt een poging gedaan de brug te bestormen, maar de strijd is ongelijk. De dertig pontonniers die in de aanval gaan, beschikken samen over welgeteld 250 patronen; al snel moeten ze het opgeven." (Van Wijk, o.c., p. 15)
Duitse militairen op de Zwijndrechtse brug
1942: "In de zomer van 1942 worden de eerste oproepen voor deportatie [van de Dordtse joden] verzonden. Het grootste deel van de bijna 300 leden tellende joodse gemeenschap geeft gehoor aan deze oproep. Slechts een klein deel krijgt uitstel, duikt onder of weet naar het buitenland te vluchten. In Dordrecht worden de overgebleven joodse inwoners 10, 11 en 12 november verzameld voor het hoofdbureau van politie aan de Groenmarkt tegenover het stadhuis. Aan het einde van het jaar beschouwen de Duitsers Dordrecht als Judenrein." (Van Wijk, o.c., p. 57)
Stolpersteine voor Bernard Abraham Cohen en zijn vrouw Elisabeth Duits aan de Groenedijk.
"Vrijdag 11 april 2014 zijn in Dordrecht de eerste Stolpersteine geplaatst, acht in totaal, op vier afzonderlijke adressen. De werkgroep Stolpersteine Dordrecht had er bij deze gelegenheid graag meer gelegd, maar dit was praktisch niet mogelijk. Gunter Demnig, de Duitse kunstenaar die deze struikelsteentjes bedacht en ze persoonlijk in de trottoirs aanbrengt, zag geen kans er dit jaar meer te maken voor Dordrecht. Volgend jaar wil de werkgroep er zeker zestig bij hem bestellen.
Dordrecht was een van de vele gemeenten die Demnig tijdens zijn werkreis door Nederland bezocht. Hij begon de toernee op zondag 6 april in Zwolle, Zutphen en Raalte en eindigde de week op Goeree-Overflakkee. Overal plaatste hij gedenksteentjes voor gedeporteerde joden, in de stoep voor hun voormalige woningen. Inmiddels liggen er in Nederland al honderden, volgens Trouw verdeeld over 75 gemeenten, en in heel Europa 50.000. Alle Stolpersteine hebben hetzelfde formaat: 10 bij 10 bij 10 cm.
De allereerste Dordtse struikelsteentjes werden aangebracht op de Groenedijk, bij nummer 74. Dat gebeurde tijdens een ingetogen bijeenkomst, die op verzoek van familie Cohen besloten werd gehouden. De Stolpersteine herdenken Bernard Abraham Cohen en zijn echtgenote Elisabeth Duits, die beiden op 30 september 1942 in Auschwitz het leven lieten. Nabestaanden van dit echtpaar, van wie de drie kinderen de oorlog overleefden, waren talrijk aanwezig. Zij legden een boeket bij de steentjes en twee foto’s van de echtelieden."(http://www.stolpersteine-dordrecht.nl/)
6 mei 1943: Jacob Bleeker (Dokkum 24 aug. 1885- Bilthoven 14 nov. 1961), burgemeester van Dordrecht sinds 1937, wordt afgezet en vervangen door de NSB-er J.G. van Houten, omdat hij weigert de bezetter lijsten te geven van personen die in aanmerking komen voor tewerkstelling in Duitsland. Hij werd na de bevrijding (op 7 mei 1945) weer burgemeester tot aan zijn eervol ontslag op 1 sept. 1950. (Wikipedia)
24 okt. 1944: "Park Merwestein verandert in de oorlog in een barakkenkamp met betonnen bouwsels. Alleen de villa doet nog denken aan de vroegere buitenplaats. In mei 1941 wordt Dordrecht het hoofdkwartier van de Duitse 719de Infanteriedivisie, die als taak heeft de kustlijn te vrijwaren van een geallieerde invasie. Deel van deze taak is het bewaken van het Nederlandse deel van de Atlantikwall ... De staf neemt zijn intrek in Merwestein, evenals de ernaast gelegen school Mühring en het gebouw van de hbs in het Oranjepark. In de loop van de oorlog worden ter verdediging van dit hoofdkwartier bunkers gebouwd in het park. In september 1944 vertrekt deze divisie, waarna Merwestein het hoofdkwartier wordt van het zich uit Frankrijk en België terugtrekkende 15de Duitse leger. Het verzet ziet kans deze informatie door te spelen naar Engeland, wat op 24 okt. 1944 leidt tot bombardering van het complex. Zo'n vijftig vliegtuigen nemen hieraan deel. De bommen van 500 en 1000 kilo die zij afwerpen treffen niet alleen de villa en enkele bunkers, maar komen ook elders in de stad neer en maken vele slachtoffers. [Het exacte aantal in onbekend. Volgens sommigen zijn er meer dan 200 doden gevallen, wat door anderen wordt betwist. Tot de slachtoffers behoorden ook enkele vrouwen, die tot taak hadden aardappels te schillen in de villa, en een tuinman, wiens naam mogelijk Van der Elst was. De kok, Freek Gooshouwer, werd levend onder het puin vandaan gehaald." (Wim van Wijk, Dordrecht 40-45 [Zwolle 2014], p. 74 e.v.)
Het kunstwerk De Levensboom van Hans Petri (1952) staat op de plaats waar vóór het bombardement de villa stond. (foto: A. B. den Haan)
8 jan. 1945: Koerierster Lenie Dicke, die op 3 jan. 1945 door de Duitsers is gearresteerd, wordt uit de gevangenis aan de Doelstraat bevrijd door groepscommandant 'Michiel' Beekman een aantal verzetsmensen.
Lenie Dicke
10 jan. 1945: Als represaille hiervoor wordt door Ortstkommandant Graf van Solms, onder toezicht van NSB-burgemeester Van Houten en politiekorpschef Verlooij, het ouderlijk huis van Lenie Dicke aan de Prinsenstraat in brand gestoken.
Op de achtergrond het woonhuis en de winkel van Carel en Levina Dicke, de ouders van Lenie Dicke en de tekenaar Otto Dicke.
22 jan. 1945: "Drie maanden na het bombardement op park Merwestein scheren opnieuw Engelse bommenwerpers laag over de stad - twee keer binnen een week. Beide keren is villa Simpang, waar de Sicherheitsdienst en de Feldgendarmerie zijn gehuisvest, het doelwit. De eerste poging, op 22 januari, gaat faliekant mis. De bommen komen neer in de omgeving van de spoorwegovergang in de Dubbeldamseweg. Aan beide zijden van de spoorlijn veranderen huizen in puin [omgeving Toulonselaan en omgeving Markettenweg/Dubbeldamseweg] ... Daarbij vallen dertien doden. De zondagmiddag daarop volgend is het wel raak. Dubbel zelfs, want behalve Simpang wordt ook het Wehrmachtheim, in de villa ernaast, geraakt. [Er vallen volgens het politierapport daarbij twee doden en vijf min of meer zwaar gewonden.] (Van Wijk, o.c., p. 81)
Villa Simpang aan de Stationsweg werd gebouwd in 1903/1904 in Engelse landschapsstijl. Op de plaats, waar de verwoeste villa stond, werd in 1962 het Tomadohuis gebouwd.
1982
In de met chemisch afval verontreinigde wijk De Staart in Dordrecht moeten 106 woningen gesloopt worden. Dit is de enige oplossing om de ongeveer 300 bewoners veilig Ie stellen voor het gif dat in de bodem van de wijk zit.
Na overleg met het gemeentebetuur en bewoners van de Merwedepolder, maakte de Zuidhollandse milieugedeputeerde J. W. Hekkelman donderdagavond op een persconferentie deze ingrijpende maatregel bekend. Een definitief'' standpunt van GS volgt in september. Hekkelman verwacht dat in het voorjaar van 1983 met de saneringsmaatregelen in de Staart kan worden begonnen. Hekkelman denkt dat de gehele saneringsoperatie ongeveer 40 miljoen gulden gaat kosten. Het Rijk moet van dit bedrag 90 procent voor zijn rekening nemen. De gemeente Dordrecht moet de rest betalen. GS zullen in september de staatssecretaris van volksgezondheid en milieuhygiëne een plan voorleggen om de Dordtse woonwijk van het gif te verlossen.
Bejaarden
Het bejaardentehuis Merwelanden en 86 bejaardenwoningen behoeven niet afgebroken te worden. Door de slechte toestand van de funderingen kan het grondwaterpeil onder de 106 woningen niet verlaagd worden. Gedeputeerde Hekkelman verklaarde gisteravond dat het bejaardentehuis en bejaardenwoningen verlaging van het grondwaterpeil en bronbemaling wel kunnen doorstaan.
In een ander deel van de wijk, waar ook woningen op een vuilstortplaats zijn gebouwd, kunnen de bewoners blijven wonen. De funderingen zijn zodanig dat verlaging van het grondwaterpeil en bemaling wel mogelijk zijn. Beide wijkgedeelten worden geïsoleerd door damwanden in de bodem te slaan. (Reformatorisch Dagblad 18 juni 1982)
Geboren in Dordrecht:
Matthijs Balen, geboren Dordrecht 1 okt. 1611, dichter, geschiedschrijver
Matthijs Balen
Ferdinand Bol, gedoopt NG Dordrecht juni 1616, zoon van Balthasar Bol, chirurgijn in de Hofstraat te Dordrecht, en Tanneken Bols (Forts)
Ferdinand Bol, zelfportret
Cornelis de Wit (1623) en Jan de Wit (1625)
Standbeeld van de gebroeders De Wit op de Visbrug
Samuel van Hoogstraaten, kunstschilder, geboren Dordrecht 2 aug. 1627, zoon van Dirck van Hoogstraten en Maijken Izaaksdr. Conincx
Samuel van Hoogstraten, zelfportret ca. 1647
Cornelis Bisschop, geboren 12 febr. 1630, kunstschilder
Cornelis Bisschop, zelfportret
Aart de Gelder, geboren 26 okt. 1645, gedoopt NG Dordrecht 11 nov. 1645, kunstschilder, overleden Dordrecht 27 aug. 1727, zoon van Jan Aertsz. de Gelder, koopman te Dordrecht, en Maria Lotterichs Jansdr.
Aart de Gelder, zelfportret
Mattheus werd geboren in Dordrecht als derde kind van Adriaen de Haen en Johanna Wijngaerden. Op 26 oktober 1671 vertrok hij naar Indië, waar zijn vader tot onderkoopman benoemd was. Mattheus de Haan doorliep de lagere rangen in Suratte. In 1698 werd hij eerste opperkoopman in Batavia. In 1700 werd hij secretaris van de Hoge Regering, in 1704 extraordinair raad van Indië op aandringen van Joan van Hoorn. In 1710 werd hij gewoon raad en in 1722 directeur-generaal. Op 16 oktober 1724 werd hij benoemd tot gouverneur-generaal met zetelplaats in Batavia. Hij nam die functie over van Hendrick Zwaardecroon op 8 juli 1725.
Mattheus de Haan
Kenmerken van zijn bestuur waren zijn verzet tegen de experimenten van Zwaardecroon voor het opzetten van zijdeteelt. De koffieproductie in de Preanger verliep erg goed: de koffieoogsten in de Preanger en Cheribon op Java bedroegen meer dan 4 miljoen pond. De VOC was uit op kleine omzet en grote winsten en De Haan meende dat dit een daling van de koffieprijzen in Europa tot gevolg had. Hij verlaagde de prijs die de koffieboeren kregen. Deze besloten daarop koffieplanten om te hakken. Daardoor werd er zware schade aangericht aan de koffieproductie en de koffiecultuur werd tot een vloek voor de bevolking. (Wikipedia)
Aart Schouman, geboren 4 mrt. 1710, kunstschilder
Aart Schouman, zelfportret
Cornelis Kuipers, gedoopt NG Dordrecht 24 juli 1739, kunstschilder, begraven Dordrecht (Grote Kerk) 10 dec. 1802
Cornelis Kuipers (foto: Regionaal Archief Dordrecht)
Pieter baron Melvill van Carnbee, heer van Op- en Neder-Andel,geboren Dordrecht 2 april 1743, overleden Den Haag 17 mei 1826, Nederlands zeeofficier en bestuurder, vice-admiraal
Pieter Melvill, door Aart Schouman
Johannes Christianus Schotel (1787-1838), "zeeschilder
Geboren op 11 november 1787 in Dordrecht en 14 november gedoopt, overleden in Dordrecht op 21 december 1838. Hij was de zoon van Gilles Schotel Jansz (Dordrecht 27 oktober 1737-Dordrecht 27 juli 1808, fabrikant) en Sara Dyonisia Meuls (Hardinxveld 7 maart 1746-Hardinxveld 31 juli 1795). Trouwde 13 juni 1806 in Dordrecht met Petronella Elizabeth van Steenbergen (Dordrecht 7 juli 1781-Dordrecht 25 oktober 1840, uitmuntende tekenares). Zij was de dochter van notaris en procureur Petrus Johannes van Steenbergen (Dordrecht 11 juli 1744-Dordrecht 2 maart 1833, zoon van geneesheer en lector anatomicus Willem van Steenbergen) en Geertruida Heije (Dordrecht 18 januari 1752). Uit dit huwelijk vier zoons en twee dochters: Gilles Dionysius Jacobus (Dordrecht 9 april 1807-Leiderdorp 9 december 1892, predikant en schrijver), Petrus Johannes (Dordrecht 19 augustus 1808-Dresden 23 juli 1865, kunstschilder en leraar tekenen aan het Instituut van de marine in Medemblik), Johannes Christianus (Dordrecht 17 augustus 1810, zeeofficier), Jan Willem van Steenbergen (Dordrecht 14 april 1812-Zoeterwoude 2 april 1891, chirurg en verloskundige; de achternaam van moeder als voornaam toegevoegd bij geboorteaangifte), Christina Petronella (Dordrecht 26 februari 1818-Aardenburg 7 juli 1854, schilderes van stillevens, trouwde een predikant) en Catharina Elizabeth (Dordrecht 3 februari 1822, trouwde een zeeofficier).
(https://www.regionaalarchiefdordrecht.nl/biografisch-woordenboek/johannes-christianus-schotel/)
Ary Scheffer, geboren Dordrecht 15 febr. 1795, kunstschilder, overleden Argenteuil 15 febr. 1858. Hij werd begraven op de Begraafplaats van Montmartre in Parijs.
Standbeeld van Ary Scheffer, ontworpen door zijn dochter Cornelia Scheffer en Joseph Mezzara, onthuld op 8 mei 1862. (foto: A.B. den Haan)
Frans Lebret, etser, lithograaf, aquarellist, schilder, tekenaar, geboren Dordrecht 7 nov. 1820, zoon van Ary Lebret, kantoorbediende, en Geertje van der Zalm, overleden Dordrecht 25 juli 1909 (Achterhakkers 18), echtgenoot van Pieternella van der Straten
Portret van Frans Lebret door Jan Veth (1888)
Francois Carlebur, 9 okt. 1821, zeeschilder en fotograaf, overleden Dordrecht 1893
BS Dordrecht 7 april 1847: Francois Carlebur, geboren en wonende te Dordrecht (heeft voldaan aan zijn verplichtingen wegens de Wet op de Nationale Militie), zoon van Dirk Francois Carlebur, 47 jaar, spiegelmaker, en Maria Johanna Arendina Ruts, 46 jaar, beiden wonende te Dordrecht, en Maria Vliegenhert, eigenlijk Vliegenthart, geboren Den Haag 16 sept. 1825, wonende te Dordrecht, natuurlijke dochter van Maria Vliegenthart, 53 jaar oud, wonende te Dordrecht.
Francois Carlebur in 1893
Maria Vliegenthart en Francois Carlebur
Grafmonument van Francois Carlebur
Johanna Wilhemina Gips
Johanna Wilhemina Gips (geb. Dordrecht 29-9-1843 [Vest 73] – gest. Den Haag 18-12-1895), zangeres, muziekpedagoge. Dochter van Albertus Gips (geb. 1793), kantoorbediende, en Sophia Beliana Maria van den Broek (geb. 1803). Wilhelmina Gips bleef ongehuwd.
Johanna Wilhelmina Gips werd geboren in Dordrecht, als jongste in een gezin met twee dochters. Zij studeerde muziek bij de Duitse musicus Böhme, die van 1845 tot 1875 in Dordrecht woonde en zeer bepalend was voor het Dordtse muziekleven. Zang studeerde zij bij Carl Schneider in Rotterdam en Pauline Viardot-Garcia in Baden-Baden. Na haar studietijd maakte Wilhelmina Gips kunstreizen door Duitsland, Zwitserland en Engeland, en vestigde zich ten slotte als zanglerares in Dordrecht. Zij leidde zangers op die later internationaal bekend zouden worden, zoals Arnold Spoel, Cornelia van Zanten en Joseph Orelio. Laatstgenoemde was een hulponderwijzer wiens talent zij ontdekte tijdens een concert in de Dordtse Kunstmin. Omdat hij zijn zanglessen niet kon betalen, gaf zij hem gratis les.
Na 1866 werd Wilhelmina Gips een bekende sopraan. In Nederland en in het buitenland, vooral in Duitsland, was zij een veelgevraagde soliste. Op haar repertoire stond werk van Mendelssohn, Mozart, Haydn, Bellini, Schubert, Schumann en haar stadgenoot Willem Kes. Een recensent van Caecilia schreef enthousiast: ‘de onberispelijke uitvoering der moeilijke coloratuur van de aria uit La Sonnambulawekte ieders bewondering’ (Caecilia 1870, 42). Bij oratoriumuitvoeringen was Wilhelmina Gips vaak de enige Nederlander. Zo ook voor het muziekfeest in juni 1872 van de Maatschappij tot Bevordering der Toonkunst in Dordrecht – waarvan zij toen al erelid was. Zoals vele musici leverde zij bijdragen aan liefdadigheidsconcerten: in 1871 in Dordrecht voor hulpbehoevende toonkunstenaars en het jaar daarna in Leiden, op het ‘armen-concert’ van Sempre Crescendo.
Wilhelmina Gips had grote belangstelling voor eigentijdse muziek. Zo zong zij werk van Niels Gades Kalanus en Hermina Amersfoordt-Dijk (Caecilia 1873, 186). Vaak trad zij samen op met de alt Anna Collin-Tobisch. Ook droeg Wilhelmina Gips bij aan de herleving van de muziek van ‘oude meesters’ als Johan Sebastiaan Bach in Nederland. Zij was lid van De Langes a-capella koor voor beroepszangers, opgericht in 1881 met het doel Nederlandse en Italiaanse Renaissance muziek ten gehore te brengen. Een van de eerste optredens van dit koor was in 1881 in de Grote Kerk in Dordrecht, met muziek van Orlando di Lasso, Sweelinck en Bach. Het koor verwierf grote roem tijdens de Internationale Muziektentoonstelling in Wenen in 1892.
Over het algemeen lieten recensenten zich positief uit over Wilhelmina Gips. In het voorjaar van 1874, in het Amsterdamse Felix Meritis, sprak men al van haar ‘gevestigden roem’. Haar stem werd ‘krachtig, edel en helder’ genoemd (Caecilia 34, 1877, 63). Soms werd haar echter een gebrek aan warmte en hartstocht verweten en werd haar toon bekritiseerd: ‘Hinderlijk is bij deze zangeres de gebrekkige vorming van den toon op sommige scherpe vocalen als e (in Herz, verre), ä (mächtig), ö (könnte) enz. Het is te hopen dat Mej. Gips er zich ernstig op zal willen toeleggen om dit gebrek te verbeteren’ (Caecilia 31, 1874, 130).
Wilhelmina Gips overleed op 52-jarige leeftijd in Den Haag. Na haar dood leefde zij voort in enige gedichten en liedjes. In 1873 droeg Willem de Haan een Wiegeliedeken aan haar op en in 1886 maakte de musicus Marius Adrianus Brandts Buys Sr. het lied Ik zal u geven zoveel kussen. De Dordtse gelegenheidsdichter D.J. Schrauwen eerde haar na haar dood met het lofdicht Zoete tonen reine klanken."
(http://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Gips)
Willem Kes, de eerste dirigent van het Amsterdamse Concertgebouworkest, geboren 16 febr. 1856 (Voorstraat C:1197), zoon van Adrianus Stoffel Kes, winkelier, en Cornelia Maria Krekelenberg
Willem Kes (1856-1934)
Jacques Fabrice Herman Perk, dichter, geboren 10 juni 1859 in Dordrecht (Breestraat D:666), zoon van Marie Adrien Perk, 25 jaar oud, predikant in Waalse gemeente van Dordrecht, en van jonkvrouw Justine Georgette Caroline Clifford Kocq van Breugel
Jacques Perk
Jan Veth, kunstschilder, dichter, hoogleraar kunstgeschiedenis, geboren Dordrecht 18 mei 1864 (Voorstraat C:1335), zoon van Huibert Veth, koopman, en Anna Cornelia Giltaij
Jan Veth, zelfportret
Anthonetta ("Top") Naeff, geboren 24 mrt. 1878, schrijfster, vertaalster, toneelschrijfster, toneelcritica, overleden Dordrecht 22 april 1953
Top Naeff
Dirk Nijland, geboren 2 april 1881 (Wilgenbos E:841), kunstschilder, tekenaar, graficus en boekbandontwerper, overleden Santpoort 27 mrt. 1955
Portret van Dirk Nijland door Sierk Schröder
Pieter Catharinus Arie Geijl, historicus, auteur van o.a. "Oranje en Stuart" (1939), en "Napoleon: voor en tegen in de Franse geschiedschrijving" (1946), geboren 15 dec. 1887 in Dordrecht (Maartensgat 11), zoon van Arie Geijl, arts, en diens vrouw Alida Charlotte Albertine van Erp Taalman Kip.(Burg. Stand Dordrecht, akte 1090 dd 16 dec. 1887)
Pieter Geijl
Otto Dicke, geboren 3 mei 1918, beeldend kunstenaar, tekenaar, illustrator, cartoonist, striptekenaar, ontwerpen van mozaïeken voor scholen en kerken
Otto Dicke
C. (Kees) Buddingh', geboren 7 aug. 1918, dichter
Cees Buddingh'
Freek Jacobus Vonk (Dordrecht, 24 februari 1983) is een Nederlands evolutiebioloog, televisiepresentator en bijzonder hoogleraar.
Freek Vonk
